Welke zin maak jij vandaag?

Mensen maken de organisatie. Dit kun je heel letterlijk nemen: door hun acties (wat ze zeggen, wat ze doen) vormen ze de complexe patronen van betekenis die wij de organisatie noemen. Wil je daarom de organisatie veranderen, dan zul je dus met de mensen die haar vormen aan de slag moeten gaan.

Een complicerende factor hierbij is dat dit een complex proces is en dat je dus nooit controle hebt op welke nieuwe patronen van betekenisgeving er ontstaan. Complexiteit ontstaat door de interactie van diverse ‘agents’ die allemaal hun eigen ding doen (zelforganisatie) en daarmee patronen veroorzaken die voorspelbaar en onvoorspelbaar tegelijk zijn.

Slimme strategie

Een mooi voorbeeld is het verkeer: de verschillende agents (automobilisten in dit geval) willen allemaal zo snel mogelijk naar huis. Ze kiezen daartoe een strategie waarvan ze denken (of hopen) dat die onder de gegeven omstandigheden het meest succesvol is: de een gaat een half uurtje eerder weg van zijn werk, de ander kiest een sluiproute… Het probleem is alleen dat niemand zeker weet of de strategie die hij of zij vandaag kiest ze ook echt eerder naar huis brengt. Als iedereen er bijvoorbeeld voor kiest om eerder naar huis te gaan, sta je alsnog in de file. Maar helemaal onvoorspelbaar is het ook weer niet, want in de zomer als iedereen op vakantie is, kun je meestal lekker doorrijden. Tenzij je naar het strand wil, net als iedereen.

Deze complexiteit van menselijke agents wordt nog eens versterkt doordat wij betekenis geven aan de dingen om ons heen en verhalen verzinnen over de werkelijkheid. Daardoor kunnen wij behoorlijk irrationeel gedrag vertonen. Sommige mensen vinden het bijvoorbeeld prima om een half uurtje in de file te staan; zo kunnen ze even bijkomen van hun werk voordat de drukte thuis begint. Anderen hebben een irrationele angst voor de trein ontwikkeld, waarvan ze het verhaal hebben gefabriceerd dat die altijd vertraging heeft en je er nooit een zitplaats hebt.

Complexe processen van betekenisgeving

Ook organisaties zijn te beschouwen als complexe processen van betekenisgeving. We zijn voortdurend met elkaar in gesprek en geven betekenis aan de dingen die er gebeuren en de zin die we daarvan maken (sense making). En ook in organisaties zie je veel irrationeel gedrag, zoals urenlange vergaderingen, politieke spelletjes en pestgedrag. Dit gedrag kun je irrationeel noemen, als je ervan uitgaat dat een organisatie een middel is om bepaalde doelen (zoals goede zorg bieden of een gaaf product maken) zo effectief mogelijk te bereiken.
Mocht je het gedrag van mensen in organisaties willen veranderen, dan kun je dat nooit rechtstreeks en volgens een uitgewerkt plan doen. Juist omdat de organisatie complex is, kan een kleine interventie totaal nieuwe en onverwachte patronen veroorzaken. En je weet nooit welke patronen dat zijn. Alleen omdat de baas zegt dat de mensen in de organisatie hun gedrag moeten veranderen, betekent niet dat zij dat ook gaan doen.

Patronen beïnvloeden

Dat wil niet zeggen dat je helemaal machteloos staat. Door het met elkaar te hebben over de zin die je gezamenlijk wil maken, heb je een mogelijkheid om de patronen die er ontstaan te beïnvloeden. Dat is ook de reden dat ik het liefste aan de slag gaan met de mensen in de organisatie ((young) professionals, managers, bestuurders) en het met hen willen hebben over de zin die zij willen maken. Bijvoorbeeld zin in goede zorg, goed onderwijs, een goed product et cetera, de dingen waar zij zin van en in krijgen. Dat noemen we nieuw organiseren, maar je mag het van ons ook gerust sociale innovatie of reinventing the organization noemen. Het gaat niet om het naampje dat je eraan geeft, maar om wat het doet en welke visie erachter zit. Mocht je daar benieuwd naar zijn, dan komen we graag een keer langs voor een gesprek.