De crisis is veroorzaakt door een verkeerd mensbeeld. Dit betoogt evolutionair psycholoog Mark van Vugt (VU). Door de mens te zien als een rationeel, calculerend wezen dat uitsluitend gericht is op eigenbelang, missen we zijn sociale kant.
Het is niet de onzichtbare hand van Adam Smith die ons bestuurt, maar die van Darwin. Dat schreef Mark van Vugt enkele maanden geleden in een prikkelend artikel in de Volkskrant. Ik had het destijds weggelegd om nog eens goed te lezen in het kader van mijn boek, en nu leek het net of er weer een puzzelstukje op zijn plaats viel. Mijn boek gaat namelijk over nieuw organiseren, of beter gezegd: hoe organiseren we op een manier dat alle creativiteit en vindingrijkheid ten volle wordt benut voor goed onderwijs, goede zorg of een innovatief product? Een van de factoren die daarbij een rol speelt is de groep. Zoals Jos van Blok van Buurtzorg onlangs zei in Management Team: ‘Ik ben ervan overtuigd dat mensen het best presteren als ze het goed hebben samen.’ De mens is tenslotte een groepsdier: alleen redt hij niet, hij heeft anderen nodig om te overleven.
Paradox
Nou is er volgens Van Vugt naast een individuele strijd om het bestaan ook een natuurlijke strijd gaande tussen groepen en organisaties: de best georganiseerde groepen overleven, de andere niet. Verschillende economen hebben de strijd tussen bedrijven al vaker in darwinistische termen beschreven, maar Van Vugt wijst fijntjes op de paradox die dit creëert. Want als de groepen met de beste samenwerkers en de beste leiders het winnen van de groepen met voornamelijk zelfzuchtige individuen (Real Madrid), dan is het vanuit evolutionair oogpunt slimmer om samen te werken en het eigen belang opzij te zetten voor het algemeen belang. Maar de economische theorie en ook de darwinistische theorie van de zelfzuchtige genen gaan uit van een zelfzuchtige mens, die uitsluitend uit is op zijn eigen belang. En als iedereen dat nou maar doet, zo stelde Smith, en er zijn geen belemmeringen, aldus de neoliberalen, dan ontstaat de meest optimale verdeling van welvaart.
En toen kwam de crisis.
Van Vugt heeft met een aantal internationale collega’s een uitweg gevonden uit deze paradox. De mens wordt gedreven door eigen belang, zo stellen zijn, maar ook door sociale instincten. Hij is op momenten bereid om zijn eigen belang opzij te zetten voor het groepsbelang. Bijvoorbeeld als hij daarvoor beloond wordt, en zijn collega voor dezelfde prestatie niet veel meer krijgt dan hij. Grote inkomensverschillen ondermijnen het groepsgevoel, net als grote machtsverschillen (die ook nog eens desastreus blijken te zijn voor het empatisch vermogen van de machthebbers).
We hebben de bankiers en beurshandelaren dus verkeerd en te eenzijdig geprikkeld, namelijk als homo economicus die uitsluitend gericht is op zijn eigen belang en op geldelijk gewin. Hadden we ze meer behandeld als groepsdier, hadden we meer de nadruk gelegd op samenwerking, dan hadden we mogelijk nu niet in deze heftige crisis gezeten. Van Vugt: ‘Het is de hoogste tijd voor een paradigma-shift in ons economisch en politiek denken, waarin de mens wordt gezien zoals hij is, als een sociaal en moreel dier dat het beste gedijt in kleine, relatief egalitaire sociale structuren waarin dominantie, narcisme en hebzucht kunnen worden geneutraliseerd. Homo sapiens dus in plaats van home economicus.’
Professor Mark van Vugt houdt een eigen website bij waarop een groot deel van zijn talrijke publicaties is te vinden: http://www.professormarkvanvugt.com/
