Airbnb, Uber, GitHub: de deeleconomie begint op stoom te raken. Maar hoeveel delen deze bedrijven nu echt, vraagt Ben Kuiken zich af. Of zijn het gewoon weer dezelfde paar mensen die er verschrikkelijk rijk van worden, ten koste van de have nots? En hoe lang is dit model nog houdbaar?
Elke vrijdagmiddag stromen de rolkoffers uit over de straten van duizenden steden als New York, Amsterdam en Barcelona. De eigenaars gaan een weekend cultuur en vermaak tegemoet, en verblijven in het huis van een ‘local’, zoals verhuursites als Airbnb graag benadrukken. Het mes snijdt volgens het Amerikaanse bedrijf aan twee kanten: de toerist heeft een unieke ervaring, en voelt zich even New Yorker onder de New Yorkers. En voor de verhuurder biedt de verhuur van een kamer of appartement een welkome extra bron van inkomsten, die anders in de toch al ruime zakken van de hoteleigenaren waren gevloeid. Win-win, zou je zeggen.
Huisjesmelkers
Welkom in de wereld van de deeleconomie, die misschien toch wat minder eerlijk deelt dan zij doet voorkomen. Want het geld dat met de verhuur van appartementen via Airbnb en andere verhuursites wordt verdiend, vloeit voor een belangrijk deel in de zakken van de mensen die er toch al warmpjes bij zitten. Zoals de trotse bezitters van een appartement in New York of Berlijn, die dat appartement best voor een weekendje willen afstaan als ze zelf voor een weekendje naar Amsterdam of Rome vliegen. Of de traditionele huisjesmelkers, die met de tijdelijke verhuur van kamertjes aan toeristen vele malen meer verdienen dan wanneer ze die als woning per maand zouden verhuren. Het gevolg is dat de woningmarkt, die in de grote steden toch al onder druk staat, zwaar overspannen raakt en de ‘gewone’ New Yorker, Amsterdammer of Berliner geen betaalbare woning meer kan vinden. Zij de lusten, wij de lasten. Het verzet tegen tijdelijke verhuur neemt dan ook toe, en gemeentes nemen schoorvoetend maatregelen om in elk geval de ergste uitwassen tegen te gaan.
Je zou kunnen zeggen dat Airbnb en vergelijkbare deeleconomie-bedrijven in die zin nog niet vernieuwend genoeg zijn. Ze leunen nog te veel op de principes van de oude economie, waar het vooral gaat om concurrentie en strijd en de winnaar die er uiteindelijk met de hele buit vandoor gaat. Zoals die drie jonge gastjes die het concept van Airbnb ooit bedachten. Terwijl het in de nieuwe economie naar mijn idee vooral om win-win gaat, en over eerlijk zullen we alles delen. Dat klinkt misschien heel idealistisch en soft, en daar schaam ik me ook niet voor, maar in dit geval is het ook gebaseerd op een aantal wetenschappelijke theorieën.
Genen
Om te beginnen de evolutietheorie, die misschien in sommige godsdienstige kringen nog omstreden is, maar daarbuiten door niemand meer wordt ontkend. Met name het werk van Richard Dawkins heeft die theorie op het goede spoor gezet van het zelfzuchtige gen, dat er alles aan doet om te overleven en zich te verspreiden. Een van de manieren waarop het dat doet, is coalities vormen met andere genen en met andere vormen van leven, zoals de mitochondriën in cellen. Je zou het menselijk lichaam kunnen zien als één groot samenwerkingsverband van genen, een organisatie. En net als in de ons bekende organisaties is daarbij sprake van specialisatie. Zo zorgen de cellen die de longen vormen voor zuurstof, zodat de cellen van de hersenen het denkwerk kunnen verrichten. Bij specialisatie hoort functieverlies: de longen kunnen niet denken, de hersenen niet ademen. En dus zijn ze van elkaar afhankelijk; als één van beide ermee ophoudt, is het voor iedereen einde verhaal.
Dit proces van samenwerking, specialisatie, functieverlies en wederzijdse afhankelijkheid zie je op alle niveaus van leven. Ook de eerste mensen zijn gaan samenwerken om te kunnen overleven. Dat leidde uiteindelijk tot specialisatie, functieverlies en tot de grote wederzijdse afhankelijkheid die we nu kennen. Een brood bakken lukt me nog wel, maar een auto repareren wordt al een stuk lastiger. Ik stap in een vliegtuig, met het vertrouwen dat de piloot een goede training heeft gehad en fit is en het vliegtuig in goede staat. Ik ben dus afhankelijk van duizenden anderen, en ga ervan uit dat zij allemaal goed samenwerken om mij een veilige vlucht te bezorgen.
Eerlijk delen
Nu is het zo dat mens graag samenwerkt, maar niet ten koste van alles. Het moet wel eerlijk gebeuren, dat wil zeggen dat ieder zijn fair share krijgt. Zodra we het gevoel krijgen dat dit niet zo is, en dat anderen meer uit de samenwerking halen dan wij zelf, worden we voorzichtiger en schorten we in het uiterste geval zelfs de samenwerking op. Dus wil je goed samenwerken, dan zal naar mijn idee ieder zijn deel moeten geven, of in elk geval het gevoel moeten geven dat hij of zij eerlijk beloond wordt. Bij dit laatste komen het verhullende taalgebruik, de verdeel- en heerspolitiek en het achterhouden van informatie in organisaties en de samenleving om de hoek kijken. Maar sinds internet heeft gezorgd voor een toenemende transparantie, wordt dit steeds lastiger vol te houden. Daarom denk ik dat we toegaan naar een eerlijker samenleving, waarin eerlijk delen de nieuwe norm wordt.
Zou het kunnen? Wat denk jij?
Filosoof en schrijver Ben Kuiken werkt aan een nieuw boek en schrijft daarover een blog. Wil je reageren of op de hoogte gehouden worden? Stuur een mail naar info@benkuiken.nl.
